„Ojcze nasz” ze Szczenurzy !

„Ojcze nasz” ze Szczenurzy to jeden z najbardziej znanych zabytków kaszubskiego piśmiennictwa religijnego i kościelnego. Powstał prawdopodobnie w latach 1790-1805. Oryginalny tekst kaszubskiej modlitwy znajdował się początkowo (od ok. 1840 roku) w Bibliotece Królewskiej (Königliche Bibliothek), zwanej potem Biblioteką Państwową (Staatsbibliothek) w Berlinie, w której zalegał do czasu II wojny światowej. Od 1945 roku przechowywany jest pod pierwotną sygnaturą w „Bibliotece Jagiellońskiej” w Krakowie. Kaszubskim „Ojcze nasz” zainteresował się jako pierwszy profesor slawistyki na Uniwersytecie Wrocławskim, czeski slawista i etnograf – Franciszek Z. Czelakowski (1799-1852). W latach swojej pracy we Wrocławiu (1842-1849) dotarł do berlińskiego rękopisu, sporządzając jego odpis. Większą uwagę zwrócił na niego po prawie stu latach polski dialektolog – Adam Tomaszewski (1895-1945), który ów zabytek literatury kaszubskiej opublikował (1938 r.) i scharakteryzował od strony językowej.

reklama

Z katalogowego opisu „Ojcze nasz”wynika, że cały rękopis obejmuje łącznie 9 stron. Strony 1-6 zawierają tekst albański oraz tuż pod nim, dosłowne tłumaczenie na język niemiecki. Na nienumerowanej stronie 7 mieści się kaszubskie „Ojcze nasz”, przepisane na czysto z przekreślonej i tamże doczepionej kartki. Na stronach 8-9 znajduje się przekład tekstu albańskiego na kaszubski. Teksty ze stron 1-6 i 8-9 zostały spisane jedną ręką. Przed zasadniczym przekładem „Ojcze nasz”, na nieoznaczonej stronie 7 widnieje zapis… „Kaschubische Sprachprobe von Schadowski aus Schneer 2½ Meilen von Lauenburg an der Ostsee aufgenommen” (Próbka mowy kaszubskiej od von Schadowskiego ze Szczenurza, 2½ mili od Lęborka nad Bałtykiem). Można na niej również przeczytać „Ksans in Lauenburg predigt teutsch und kaschubisch” (Ksiądz w Lęborku każe/głosi kazanie/ po niemiecku i kaszubsku). Pod tym tekstem znajduje się kaszubski tekst modlitwy:

Vater un∫er
Oicze na∫ch to ris wnebbie. ∫wi-
anz imia twoja przinz krule∫two
twoje. danzo da twoja wolja jak
na ∫emi tak wnjebbie. Chleb na∫ch
po∫chidem dai nam di∫an. Awet
pu∫tnum na∫chi win, jak mi
odpu∫cht∫chem na∫che winowaize.
Ni ne woznas na poku∫chen a le
nas weba ot w∫cheba ∫lego abejowim panje krale∫two twoja chwala od tunt a∫ch na wjeki wjekow
Amen.

O wspomnianym wyżej von Schadowskim nic bliżej nie wiadomo, tym bardziej, że nie podano nigdzie jego imienia, natomiast w określeniu „Schneer” kryła się zapewne jedna z wcześniejszych nazw Szczenurza (Schönehr). Sam tekst mocno „trąci” polszczyzną, co jest całkiem zrozumiałe, tym bardziej, że polszczyzną, jako dialektem kulturalnym posługiwano się na Kaszubach w kościele. Świadczą o tym m. in. wszystkie starsze druki i rękopisy pomorskie. Tłumacz – von Schadowski stanął przed bardzo trudnym zadaniem. Przyszło mu przełożyć na kaszubski tekst niemiecki, który wcześniej był tłumaczeniem z języka albańskiego.

Z ksiąg metrykalnych kościołów w Sarbsku i w Łebie wiadomo, że od 1782 r. w Szczenurzy oraz pobliskim folwarku Dychlino (Heinrichswerder) mieszkali przedstawiciele kilku rodzin o nazwisku Szadowski (Schadowski, Schadowsky, Schaddowsky). Na podstawie analizy w/w ksiąg metrykalnych uczeni doszli do przekonania, że prawdopodobnym autorem kaszubskiego zabytku był mieszkający przy dawnym młynie i zapewne w nim zatrudniony – Michał Szadowski. Jeśli przekład „Ojcze nasz”powstał przed 1797 r., tłumaczem mógł być Michał Szadowski – ojciec, jeśli później – jego syn Michał, także chałupnik przy młynie. Za seniorem zdaje się przemawiać wiek autora, choć trudno domniemywać, by był on osobą piśmienną. Za juniorem – poważanie społeczności wiejskiej i prawdopodobna umiejętność pisania, tym bardziej, że szkoła w Szczenurzy powstała dopiero około 1790 roku (MD)