Krzyże kaszubskie… czym są, gdzie ich szukać ?

Nazwa krzyża nagrobnego zwanego „krzyżem kaszubskim” (kaschubenkreuz) pojawiła się w literaturze niemieckiej, m.in. w monografii powiatu bytowskiego Kreis Bűtow z 1936 r. Forma krzyża prawdopodobnie jest niemieckim importem na tereny Kaszub, przyniesionym tu przez kolonistów. Brak jest szczegółowych badań dotyczących pochodzenia kutych krzyży kaszubskich. Wiadomo, że pojawiły się one na Pomorzu w poł. XIX w. a zanikły po ok. 50-60 latach wyparte m.in. przez krzyże żeliwne. W latach 30-tych XX w. podczas zbierania materiałów do monografii dawnego powiatu bytowskiego sfotografowano wiele krzyży kaszubskich. Zdjęcia krzyży wykonane w latach 30. znajdują się w archiwum fotograficznym Muzeum Narodowego w Szczecinie. Dziś krzyż kaszubski jest jednym ze znaków identyfikacji etnicznej na Kaszubach. Znany jest też przypadek użycia współcześnie wykonanego krzyża kaszubskiego na jednym z cmentarzy w regionie. Krzyże kaszubskie znajdują się również w zbiorach „Muzeum Zachodniokaszubskiego” w Bytowie, „Muzeum Pomorza Środkowego” w Słupsku i Muzeum w Greifswaldzie (Niemcy). Wygląd prezentowanych krzyży na rysunkach został zrekonstruowany na podstawie starych archiwalnych fotografii…

reklama

Mało kto jednak wie, że w miejscowości Gać u płd. wybrzeży Jeziora Łebsko, stosunkowo blisko Łeby i Lęborka, ok. 1,3 km na wsch. od wsi, na szczycie wzniesienia, znajduje się, założony w 1853 r. dawny cmentarz ewangelicki, na którym po dziś dzień przetrwało wiele, dobrze zachowanych nagrobków z przeł. XIX i XX w. Wśród nich historyczne skarby,  relikty dwóch nagrobków kaszubskich. Krzyże tego rodzaju wykonywali przed wojną kaszubscy kowale, a ich charakterystycznym elementem był kształt greckiej litery Omega, zwieńczony symbolem słońca, z wpisanym w niego małym równoramiennym krzyżykiem. Krzyże takie były niegdyś powszechne na cmentarzach, dziś stanowią wielką rzadkość. Jeden z nich ostał się jeszcze na cmentarzu ewangelickim w Godętowie…

Po dziś dzień zachowały się zdjęcia starych cmentarzy ewangelickich, na których nie brakowało „kaszubskich krzyży”, m.in. w Kurowie (gm. Choczewo).